Oznaczenia i symbolika ZHP

Krzyż Harcerski nadawany jest członkom ZHP po złożeniu przyrzeczenia harcerskiego. Wówczas przypinany jest do munduru na lewej piersi na wysokości serca. Wzorowany na orderze Virtuti Militari, który przyznawany jest za szczególne męstwo i oddanie w służbie ojczyźnie. Dewizą krzyża harcerskiego jest łacińska maksyma per aspera ad astra (przez ciernie do gwiazd).

• Krąg – symbol doskonałości do jakiej dąży harcerska rodzina. Niektórzy twierdzą, że jest to też symbol harcerskiego kręgu, w którym wszyscy są równi i panują braterskie relacje. Inni dodają, że to oznaka ogromnej woli tworzenia kręgu, z którego promieniować będzie prawość myśli, słów i czynów.
• Lilijka – symbol czystości (zobacz też: lilia), nawiązujący też do wskazującej drogę igły kompasu
• Promienie – biegnące od lilijki oznaczają dążenie harcerstwa do promieniowania na cały świat wartościami, radością, dobrem. Oznaczają one także wszechstronność rozwoju harcerskiego.
• Węzeł – na wieńcu, jak węzeł na chuście ma przypominać o obowiązku wypełnienia przynajmniej jednego dobrego uczynku dziennie. Są takie środowiska, w których wolno rozwiązać chustę (a więc rozebrać się i pójść na spoczynek) dopiero po spełnieniu dobrego uczynku. Symbolizuje on również węzeł przyjaźni harcerzy.
• Wieniec z liści dębowych – liście dębowe od dawien dawna symbolizują męstwo i dzielność. Wieniec z liści dębowych mieli prawo nosić tylko ludzie władający ogromną siłą – ducha, mięśni, czy magii. Cechy te – męstwo i dzielność, powinny być również udziałem każdego harcerza.
• Wieniec z liści lauru – liście laurowe (wawrzynowe) są symbolem zwycięstwa. Wieniec z liści laurowych nosili autorzy największych wiktorii, rzymscy cesarze. Dla harcerza liście laurowe oznaczają zwycięstwo nad własnymi słabościami.
• Ziarenka piasku – ramiona krzyża harcerskiego wypełnione są ziarenkami piasku, które symbolizują liczną rodzinę harcerską; (Ile ziarenek piasku na plaży, ile gwiazd na niebie, tylu harcerzy na świecie). Inna interpretacja mówi, że są to nierówności symbolizujące kamienie na drodze życia, perły dobrych uczynków, trudy i znoje, radości i smutki jakie harcerz spotyka na swojej drodze życia.
• Puste miejsce – pomiędzy ziarenkami piasku, pozostawione jest miejsce, które symbolizuje że jest jeszcze miejsce dla nowych harcerzy
• Ramię lilijki wskazujące północ – igła w kompasie harcerza.
• Hasło „Czuwaj” – tradycyjne pozdrowienie harcerskie, które przypomina harcerzowi, że powinien być zawsze gotowy do służby Bogu i Polsce oraz czujny
• Ramiona – cztery strony świata
• Dwie gwiazdki na lilijce – czujne oczy skauta
  

  Alternatywne wersje wyjaśnienia symboliki:

• Liczne ziarenka na ramionach krzyża symbolizują olbrzymią liczebność harcerskiej i skautowej rodziny.
• Węzeł na wieńcu, jak węzeł na chuście, ma przypominać o obowiązku wypełnienia przynajmniej jednego dobrego uczynku dziennie.
• Dwie gwiazdki na lilijce symbolizują prawo i przyrzeczenie harcerskie.
• Trzy żołędzie na wieńcu dębowym krzyża menniczego miałyby symbolizować trzy rozbiory Polski (w niektóych śląskich środowiskach trzy żołędzie = trzy powstania śląskie).
• Dwie oliwki na wieńcu laurowym krzyża menniczego miałyby symbolizować dwie wojny światowe.
• Puste miejsce między ziarenkami piasku to miejsce dla nowego harcerza.

Krzyż harcerski jest znakiem chronionym prawnie!

1 marca 2004 Urząd Patentowy przyznał prawo ochronne nr 152214 na „słowno-graficzny znak towarowy CZUWAJ”, czyli krzyż harcerski. Prawem tym zarządza Główna Kwatera Związku Harcerstwa Polskiego. Krzyż Harcerski nie powinien być wykorzystywany w materiałach promocyjnych o charakterze tzw. „gadżetów” (np. kubki, długopisy).

Lilijka harcerska ZHP (wersja podstawowa)

Harcerki i harcerze noszą srebrną lilijkę na nakryciu głowy. Ci, którzy nie złożyli jeszcze Przyrzeczenia Harcerskiego noszą ją także w miejscu krzyża harcerskiego. Wzorowana jest na symbolu oznaczającym północ na średniowiecznych kompasach, co ma oznaczać wskazywanie właściwej drogi. Pierwotnie północ oznaczano literą T (od włoskiego tramontana – wiatr północny), ale włoski żeglarz i wynalazca Flavio Gioja, który udoskonalił budowę kompasu, zastąpił ją symbolem lilijki. Nawiązuje do średniowiecznego symbolu lilii herbowej (Fleur-de-lis). Spopularyzowana przez Roberta Baden-Powella. W 1927 na ramionach lilijki umieszczono litery ONC – oznaczające hasło filaretów Ojczyzna, Nauka, Cnota.

Symbolika lilijki:

Na lilijce skautowej na płatkach znajdują się dwie gwiazdki symbolizujące szczytne ideały do których dążą harcerze, zawarte w Prawie i Przyrzeczeniu. Lilijka ta jest opleciona kręgiem z liny związanej płaskim węzłem. Krąg ten symbolizuje braterski krąg harcerzy. Węzeł jest symbolem dobrego uczynku, który harcerz powinien spełniać każdego dnia. Lilijka skautowa jest elementem krzyża harcerskiego – znajduje się w środku krzyża, otoczona okręgiem i wieńcem dębowo-wawrzynowym. Od niej na wszystkie strony biegną promienie – oznaczające dążenie harcerstwa do promieniowania na cały świat.

Znaczek zucha

Znaczek Zucha noszą zuchy nad lewą kieszenią munduru, po złożeniu Obietnicy Zucha.

Symbolika znaczka zucha:

• Biały Orzeł symbolizuje odwagę i patriotyzm.
• Słońce – radość.
• Niebieskie niebo – pogodę ducha.